خوش نویسی ایرانی در معرض ترک‌تازی

ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ پنجمین نمایشگاه انفرادی محمد ملک، پیشکسوت هنر خوش نویسی مشهد، با عنوان «اتفاق‌های حین عبور»، مشتمل بر سی قاب سیاه مشق، عصر پنجشنبه ۲۵ اردیبهشت در نگارخانه اشراق حوزه هنری انقلاب اسلامی گشایش یافت و تا سه شنبه ۳۰ اردیبهشت از ساعت ۱۰ تا ۱۲ و ۱۷ تا ۲۰ در معرض دید عموم قرار دارد.

بر روی اولین قابی که در ابتدای نمایشگاه به قلم جواد گنجعلی، نویسنده، شاعر و منتقد ادبی اهل نیشابور، قرار دارد، نگاشته شده است: «غم حکم کاغذ است/ تو نی، من مرکبم/‌ای شعر ناگزیر! تویی مشق هر شبم// هرجا قلم گریست دلم یاد چشم توست/هر جا که ناله کرد تو بودی مخاطبم»

پس از آن، دیوار نگارخانه اشراق آثار سیاه مشق محمد ملک را که شامل قاب‌های سیاه مشق کوچک است، دربرگرفته و مخاطبان مشغول تماشای آن‌ها هستند. برخی نیز در حال گرفتن عکس از آثار بوده و گروهی هم گرد این هنرمند جمع شده‌اند و با او مشغول گفت‌و‌گو هستند. پس از تماشای آثار به سراغ محمد ملک رفته‌ایم و درباره برگزاری این نمایشگاه و همچنین هنر خوش نویسی گفت‌و‌گو کردیم که در ادامه می‌خوانید.

تلاش برای جذب مخاطبان نسل جوان به هنر خوش نویسی

این استاد پیشکسوت که این نمایشگاه را بعد از وقفه‌ای ۱۰ساله برگزار کرده است، درباره آن گفت: در این فاصله که خودخواسته نیز بود، بیشتر سعی کردم به فرم‌های تازه تری فکر کنم، تا بتوان مخاطب نسل جوان را به سمت خوش نویسی کشاند، زیرا هنر ملی ما ایرانیان بوده و اکنون متأسفانه اقبال عمومی مردم به خط کم شده است.

این هنرمند درباره متن اول نمایشگاه که توسط جواد گنجعلی نوشته شده است، گفت: خوش نویسی و شعر ارتباط میان رشته‌ای با یکدیگر دارند؛ شعر وقتی نوشته شود ماندگار خواهد شد و پیوند زیادی بین ادبیات و خوش نویسی وجود دارد. من در نمایشگاه‌های قبلی از اشعار جواد گنجعلی استفاده کردم. اکنون نیز از نگاه یک هنرمند شاعر به بافت خوش نویسی نگریستیم و این شاعر، استیتمنت جالبی درباره آن نوشت.

وی آثار این نمایشگاه را حاصل ۳۶سال و چند دقیقه کار خود برشمرد و در این باره توضیح داد: هر خوش نویس حاصل چندین سال تجربه خود را در چند دقیقه روی کاغذ می‌آورد. اما اگر کسی بخواهد آن را تقلید کند، باید سال‌ها خط بنویسد تا مهارت نوشتن را پیدا کند و بعد آن را با ذوق خود ترکیب کرده و به چیزی که می‌خواهد برسد. او که دارای مدرک فوق ممتاز انجمن خوش نویسان است، بر این باور بود که خط بعد از اختراع، فقط جنبه اطلاع رسانی و رسانه داشته است. 

ملک در این باره بیان کرد: در دوران قاجاریه به دلیل کمبود کاغذ آن را سیاه می‌کردند. از آن زمان به بعد، خط وارد فرم و فضا می‌شود و حالت هنری می‌گیرد. سیاه مشق یکی از قالب‌های خوش نویسی است که بسیار می‌تواند در بخش هنری و فضاسازی آن را به یک هنر جهانی تبدیل کند، زیرا خط فارسی در دنیا بسیار کم است.

وی با اشاره به اینکه کارهایم شکل مدرن تری است تا مخاطب پسندتر باشد، گفت: ابعاد قاب‌ها ۳۰ سانتی متر در ۳۰ سانتی متر است. در این آثار از جملات ساده مانند، «تو می‌روی و مقابلی»، «غم مخور»، «به راحتی نرسیدم» و... استفاده شده است.

ملک بر این باور است که اگر بخواهیم خط مانند موسیقی، زبان جهانی پیدا کند و مردم غیرفارسی زبان نیز به آن گرایش پیدا کنند باید سعی کنیم آن را به سمت تصویر ببریم.

در ادامه حتما بخوانید نمایشگاه «فَرّ و هنر» در مشهد | بازخوانی فردوسی با زبان خوشنویسی

تعداد کم خوش نویسان مشهدی نسبت به جمعیت شهر

او با اشاره به استقبال و بازخورد‌های خوبی که از سمت مخاطبان دریافت کرده است، بیان کرد: نسبت به جمعیتی که در شهر مشهد وجود دارد، تعداد خوش نویسان آن بسیار کم است. شاید هنرجویان زیاد باشند، اما هنرمندی که سال‌ها خط نوشته و اکنون تولیدکننده اثر باشد بسیار انگشت شمار است. این یک آسیب محسوب می‌شود و کم کاری‌های موجود باعث شده نتوانیم آن گونه که باید از این ظرفیت هنری استفاده کنیم. اکنون کشور‌های منطقه مانند ترکیه و امارات، جشنواره‌هایی در این باره برگزار و جوایز بسیار خوبی نیز اهدا می‌کنند. به گونه‌ای که خوش نویسان ایرانی به آن سمت رفته و به سلیقه آن‌ها خط می‌نویسند.

این هنرمند نقطه آسیب رسان حوزه خوش نویسی را خارج کردن خط از هویت ایرانی خود و نهادن نام عربی یا ترکی بر آن دانست و تصریح کرد: خاستگاه این هنر کاملا ایرانی است؛ این زنگ خطری است که می‌خواهند یکی از عناصر فرهنگی ما را به نام خود ثبت کنند، که در این صورت از هویت ما دیگر چیزی باقی نمی‌ماند. در این گونه مواقع از دست هنرمند کار زیادی ساخته نیست، بلکه نهاد‌های متولی که صدای بلندتری دارند باید اقدامی انجام دهند مانند موضوع خلیج فارس، که وقتی صدایی بلند شود عقب نشینی می‌کنند.

محمد ملک، خوش نویسی را یک هنر قدسی برشمرد و بیان کرد: ما از گذشته تاکنون به وسیله آن شعر، حدیث، آیه و پندواندرز نوشته‌ایم. در فضای مشهد که یک شهر مقدس است، باید بسیار بیشتر بر روی آن سرمایه گذاری شود. اکنون زائران و توریست‌هایی که به مشهد می‌آیند، همراه خود سوغاتی مانند نبات، زرشک و زعفران می‌برند.

اما چرا نباید در کنار آن خوش نویسی نیز پررنگ شود، به ویژه برای زائرانی که از کشور‌های خارجی به مشهد مشرف می‌شوند باید حراج یا نمایشگاه‌های دائمی برگزار کرد تا گردشگران از این سوغات نیز بتوانند با خود ببرنند و ما بدین صورت بتوانیم هنر خود را منتشر و آن را پویا کنیم.

این هنرمند در پایان علاقه را شرط اول موفقیت در هنر خوش نویسی بیان کرد و ادامه داد: اگر در آن استمرار وجود نداشته باشد، به نتیجه نخواهد رسید. اکنون در فضایی که رسانه بسیار بر آن حاکم است و بچه‌ها بیشتر وقت خود را در فضای مجازی می‌گذرانند، اگر به هنر‌های مفیدتر، ماندگارتر و اثرگذارتر جذب شوند، برای آینده آن‌ها بهتر است.