«آرامگاه بوزرجمهر» مامنی برای مسافران و گردشگران

هادی دقیق | شهرآرانیوز؛ جاده کمربندی شهر قاین از سمت بیرجند، از جنوب شهر شروع می‌شود و یک نیم دایره دور شهر می‌چرخد و از شمال به سمت مشهد می‌رود. هنگامی که از بیرجند به کمربندی قاین می‌رسیم، در همان حاشیه جنوبی شهر و سمت راست مسیر، جاده‌ای است که امتداد چشم را می‌کشاند به پای کوهی به نام ابوذر.

ته این جاده بن بست است، ولی در همین بن بست باید به دنبال ۲ اثر تاریخی مهم و کم مانند گشت؛ اولی مقبره بوزرجمهر قاینی، عارف نامی، سیاست مدار و شاعر قرن ۴ و ۵ قمری است که در پای کوه ابوذر تکیه زده و دومی هم قلعه کوه قاین، از قلعه‌های بنام اسماعیلیان است که هنوز بقایایی از آن بر بلندای کوه مانده است.

از همان کمربندی کمی که چشم را تنگ و با دقت نگاه کنیم، مقبره بوزرجمهر در انتهای سمت چپ این مسیر آسفالتِ کشیده شده تا پهنای کوه خودنمایی می‌کند؛ کمی که دقیق‌تر شویم و امتداد چشم را در انتهای سمت راست مسیر بکشیم، بالای اولین بلندی‌ها قلعه‌ای به چشم می‌خورد که همان قلعه کوه قاین است. هردو در دیدرس اند، اما از آن فاصله کمی دشوار دیده می‌شوند، آن هم به دلیل استفاده از مصالح هم رنگ کوه ابوذر برای ساخت هردو بنا.

درنهایت نباید و نمی‌شود از دیدن آرامگاه بوزرجمهر گذشت؛ آرامگاهی که به واسطه سالروز ثبت ملی آن، ۲۲ تیر ۱۳۷۹، به سراغش رفتیم تا کمی در آن بگردیم و حکم گردش گردون را ببنیم.

آرامگاه بوزرجمهر

کمی جلوتر و پای بنای اصلی، پله‌هایی به نسبت طولانی دیدمان را هدایت می‌کند به ارتفاعی که آرامگاه قرار دارد. نمای آرامگاه از این دید پر از طاق نما‌های جناغی است که نرده‌های آجری جلو آن در هماهنگی با بقیه بنا دیده را پر می‌کند.

بنای مقبره بوزرجمهر که تقریبا ۵ کیلومتر از هیاهوی زندگی شهری قاین دور است، بنا به شواهد و فرم معماری در قرن ۶ و ۷ قمری به شکل چلیپایی ساخته شده است. بقعه اصلی شبیه چهارطاقی است و گنبدی بر فراز آن چشمگیر است. طاق ایوان‌های بقعه به صورت کلیل اجرا شده، اما جرز اصلی طاق‌ها نیمه بیضی باز است. برای تزیین داخل بنا از گچ استفاده شده و نوع کاربندی پیشانی ایوان‌ها به شکل طاق نما‌های جناغی است. تزیینات گچ کاری زیر گنبد نیز از زیباترین بخش‌های این بنا محسوب می‌شود که مقرنس‌ها و گچ بری‌های هنرمندانه‌ای دارد و از دید هیچ بیننده‌ای پنهان نمی‌شود.

پشت بقعه صفه‌ای ایجاد شده و بنای جنبی آرامگاه روی آن قرار گرفته است. در این مکان اتاق‌های بسیار جالبی دیده می‌شود که در بنای آن‌ها از سنگ هم به زیبایی استفاده شده است. بنابراین، مصالح اصلی به کاررفته در این مقبره سنگ و گچ و آجر است که در دل کوه محو می‌شود.

در کنار بقعه اصلی که قدم بزنیم، غیر از این مصالح که بوی تاریخ می‌دهند، درخت بنه‌ای تقریبا هم قدمت و هم قد بناست که در این موقعیت سخت و خشن بوی طبیعت و زندگی می‌دهد، البته سال ۹۵ در جایی بین قاین و بیرجند و در روستایی به نام «چلونک» یکی از همین بنه‌های سال خورده که ریشه سفت ومحکمی در زمین و زمان دارد، ثبت ملی شد و این نشان می‌دهد بنه‌های کهن سال منطقه کم نیستند.

همین طور که دور بقعه می‌چرخیم و از فضای آن و سایه تنها درخت ماندگارش لذت می‌بریم، از پشت نرده‌های آجری بنا می‌توانیم شهر قاین را زیر پایمان ببینیم. همان جاده منتهی به آرامگاه بوزرجمهر را که تا قاین دنبال کنیم، چشم راه می‌کشد و به بنایی بزرگ می‌رسد که ایوانش از آن فاصله هم باهیبت است؛ این بنا همان مسجد جامع شهر تاریخی قاین، معروف به «ذو قبلتین»، است. شاید هم ایوانش همانی باشد که ناصرخسرو در سفر به قاین در توصیفش گفته است: «و آنجا [..]طاقی بزرگ است چنان که در خراسان از آن بزرگ‌تر ندیدم.»

بوزرجمهر که بود؟

قسیم بن ابراهیم بن منصور معروف به بزرگمهر قائنی که به عربی بوزرجمهر یا ابوذرجمهر نامیده می‌شود، در دربار سلطان محمود خدمت می‌کرده و پس از وی تا زمان فروپاشی غزنویان در غزنی، پایتخت غزنویان، در دربار سلطان مسعود غزنوی به سر می‌برده است. نظامی، نویسنده و شاعر قرن ششم، در چهارمقاله اش در مقاله دوم با عنوان «در ماهیت علم شعر و صلاحیت شاعر»، بوزرجمهر قاینی را در زمره شاعران ماندگاری نام می‌برد که روزی در دربار حاکمان می‌زیسته اند؛ حاکمانی که عمارت هایشان با خاک یکسان شده، ولی بنای شعر شاعرانشان همچنان ماندگار است.

اما اکنون...

اکنون پس از سال ها، این آرامگاه منتظر تکمیل طرح تفصیلی منطقه گردشگری بوزرجمهر قاینی است تا فضایی درخور این زیبایی در دل کویر قاینات ایجاد شود؛ مکانی که اگر یک بار هم به آن سر بزنیم، خاطره ماندگارش تا همیشه برایمان می‌ماند.