چگونه می‌توان جریان فقهی جدید ایجاد کرد؟

به گزارش شهرآرانیوز، موضوع تحول در حوزه‌های علمیه، الزامات این تحول، راهکار‌ها و چالش‌های احتمالی موجود، از جمله مسائلی است که پیش‌تر در گفت‌و‌گو با کارشناسان و صاحب نظران مختلف این عرصه در رابطه با زوایای گوناگون آن صحبت کردیم. یکی از مصادیق عینی این تحول که به اقتضای شرایط روز جامعه و بسیار بجا ایجاد شده دفتر فقه معاصر حوزه است که از زمان ایجاد یعنی سال ۱۳۹۵ تا کنون دستاورد‌ها و آثار خوبی به ارمغان آورده است. در این باره با مدیر دفتر گفت‌و‌گو گرده‌ایم.

تولیدات علمی حوزه درباره موضوعات روز و اقتضائات جامعه

حجت الاسلام حسین اثنی عشری درباره اینکه مبنا و شیوه نیازسنجی برای برپایی دروس خارج فقه جدید چیست؟ و چگونه شناسایی می‌شود که در چه زمینه‌ای به ایجاد فقه ویژه و اختصاصی نیاز است؟، گفت: جریان فقه معاصر به نوعی تحول در حوزه علمیه است. البته تاریخ نشان می‌دهد که فقهای ما همیشه به‌روز بوده‌اند. به عنوان مثال «رساله خراجیه» مرحوم کرکی و فتوای میرزای شیرازی و ... با هدف پاسخگویی به نیاز‌های زمان خودشان بوده است. یا کتاب لمعه (که برای دولت سربداران نگاشته شده) همین حالت را دارد. چون دولت سربداران از شهید اول تقاضا کردند منظومه‌ای در اختیار آنها قرار دهد تا بر اساس آن دولت را اداره کنند. درباره دولت سربدران هم شاید بد نباشد مطالبی عرض کنم، چون مهم است و بسیاری از مخاطبان احتمالا اطلاعی از آن ندارند مگر در حد فیلم و سریال.

اثنی عشری تصریح کرد: دولت سربداران سابقه‌ای ۵۰ ساله دارد دولتی با وسعت دو برابر انگلستان فعلی تقریبا کوچکتر از آلمان و ۵۰ سال حکومت. عامل شکست آن هم ناکارآمدی نبود بلکه شخص «تیمور لنگ» در جنگی حضور پیدا می‌کند و آنها را شکست می‌دهد وگرنه آنها پیش از آن بار‌ها جنگ‌هایی را با مغول و غیرمغول داشتند و موفق شده و قادر به اداره جامعه بودند. نتیجه این که فقه همواره اینگونه بوده است.

مدیر دفتر فقه معاصر با اشاره به تغییر و تحولات جامعه در گذر زمان و متفاوت شدن نیاز‌ها گفت: روشن است که در زمان حاضر وقتی مسائل گسترده‌تر می‌شود و سرعت تغییر مسائل بالاتر می‌رود به کار‌های بیشتر، منسجم‌تر و برنامه ریزی مفصل‌تر نیاز داریم که الحمدالله این اتفاق افتاده و امروز در حوزه‌ها درباره موارد مختلف علمی از «حقوق»، «سیاست»، «هوش مصنوعی»، «رمزارزها» و «بورس» و... تا «مباحث اخلاقی و تربیتی جدید» طرح بحث و به تولیدات علمی منتهی می‌شود.

وی تاکید کرد: علاوه بر تولیدات علمی ما به موضوع تدریس‌های علمی در این زمینه و در بالاترین سطح نیز رسیده‌ایم. به عنوان مثال امروز شما کمتر دانشگاهی را پیدا می‌کنید که حقوق هوش مصنوعی در آن تدریس شود. البته توضیح این نکته هم لازم است که «تدریس» متفاوت از «تحقیق» است. در تحقیق کار عملی انجام می‌شود، مقالات علمی نوشته می‌شود، اما در «تدریس» استاد باید به یک محتوایی برسد و توانایی بیشتری کسب کرده باشد تا بتواند مطلب را به عنوان یک «درس» ارائه بدهد و این در حوزه محقق شده است.

برخی مسائل نیاز به موضوع شناسی و کار اجتهادی دارند

حجت الاسلام اثنی عشری بخش دیگری از سخنان خود به موضوع راه‌های رسیدن و استخراج فقه‌های معاصر اختصاص داد و تصریح کرد: برای اینکه بدانیم امروز درباره چه موضوعاتی نیاز به دروس خارج فقه داریم و نیاز‌ها و اقتضائات روز جامعه را که لازم است از نظر فقهی به آنها پاسخ داده شود، شناسایی کنیم، در حال حاضر از چهار روش استفاده می‌کنیم. اول، سوالات و نیاز‌هایی است که از طرف بخش‌های مختلف حاکمیت مطرح می‌شود. به عنوان مثال قوه قضائیه، دولت، مجلس، شورای نگهبان یا حتی لوایح وآیین نامه‌ها و... بسیاری از این سوالات نیاز به کارِ اجتهادی ِعلمی ِمستقل ندارد صرفاً باید مشخص شود که مصداق کدام عمل شرعی هستند؟ و اینکار توسط کارشناسان و گروه‌های علمی در حوزه انجام می‌شود. به عنوان مثال قراردادی نوشته شده و نیاز است معین شود که نوع این قرارداد چیست؟ آیا «قرض» است؟ آیا تحت عنوان «عاریه» قرار می‌گیرد؟ یا تحت عنوان «ربا»؟ بنابراین یکی از راه‌های نیازسنجی، مسائلی است که حاکمیت در جهات مختلف با آن درگیر است.

در ادامه حتما بخوانید رونمایی از مجموعه آثار فقه بورس و اوراق بهادار

وی افزود: اما برخی مسائل، موارد جدیدی هستند که نیاز به موضوع شناسی و کار اجتهادی دارند. بخش دوم کار‌های علمی است که به تناسب سطح بین المللی مطرح می‌شود. یعنی برخی موضوعات الان در سطح جهانی مسئله است حالا ممکن است به شکل خاص در ایران مسئله نباشد یا پیش بینی می‌شود که در آینده مسئله خواهد شد. یا موضوعاتی که به هرحال باید نظر اسلام را نسبت آنها مشخص کنیم. مانند فقه هوش مصنوعی.

مدیر دفتر فقه معاصر در پایان خاطرنشان کرد: علاوه بر این، کار‌هایی که از یک جَوَلان ذهنی ِاجتهادی به دست می‌آید و سوالات و فروعاتی که رویه‌ی هزار ساله فقها و شاگردان ایشان بوده هم عامل برخی از کار‌های علمی جدی می‌شود. مورد آخر نیز آینده پژوهی‌هایی است که ابتدا باید به سطحی از قوت علمی برسد و ثابت شود که در ادامه مسیر و تولید نظام فکری به آنها نیازمند هستیم و آنها هم در مسیر اجتهادی قرار می‌گیرند. این چهار طریق، راه‌ها و روش‌های اصلی برای ایجاد یک جریان فقهی جدید است که ما طی می‌کنیم.

منبع: شبستان