طعمی که ادب به اخلاق و ایمان می‌دهد

اخلاق در ادب دینی، شامل ویژگی‌هایی است که به‌تدریج در رفتار نهادینه و به جلوه‌هایی آراسته می‌شود. اگر این جلوه‌ها از اسلام و آموزه‌هایش گرفته شود، ادب، دینی خواهد بود؛ مثل ادب دینی در غذا خوردن، دعا کردن و پیاده‌روی کردن. ادب دینی چارچوب خاص خود را دارد که باید در هر ویژگی اخلاقی مدنظر قرار بگیرد؛ برای مثال در روابط با همسر، در روابط با فرزند و... یعنی این ادب دینی در جزئیات دیده شده است، اما این جزئیات درقالب یک کل قرار دارد که همه امور در آن پیش‌بینی شده است؛ مثل ادب دینی در مراجعه به یک اداره یا در مواجهه با ارباب‌رجوع که رسیدگی به کار او ویژگی اخلاقی است، اما اگر این راه انداختن کار الگوبخش و اثرگذار باشد، به نحوی که ارباب رجوع مشکلات خود را برای دقایقی فراموش کند و تصویری محترم از کارمند در ذهن او شکل بگیرد، اخلاق به ادب آراسته شده است.

این یعنی ادب، جلوه‌ها و تجلیات متعدد دارد؛ امام‌سجاد (ع) در دعای بیست‌وششم صحیفه‌سجادیه عیادت از مریض را یکی از مصادیق ادب معرفی کرده‌اند: «وَ وَفِّقْهُمْ لِإِقَامَةِ سُنَّتِکَ، وَ الْأَخْذِ بِمَحَاسِنِ أَدَبِکَ فِیإِرْفَاقِ ضَعِیفِهِمْ، وَ سَدِّ خَلَّتِهِمْ، وَ عِیَادَه مَرِیضِهِمْ؛ و آنان را به این امور موفّق دار: برپا داشتن روش و طریقه‌ات، فراگرفتن زیبندگی کمالات و صفات برازنده‌ات برای سود رساندن به ناتوانشان، جبران کردن تنگدستی‌شان، عیادت بیمارشان...».

توصیه به ادب در جزئی‌ترین رفتار‌ها

آموزه‌های دینی در جزئی‌ترین رفتار‌ها نیز بر رعایت ادب تأکید می‌کنند؛ برای مثال شاید باورمان نشود که دین به ما حتی ادب پیاده‌روی را که عادت روزانه بسیاری از ماست، یاد می‌دهد. در کلامی منسوب به امام‌صادق (ع) سفارشی به ما شده است که می‌توان از آن سبک پیاده‌روی را یاد گرفت. اینها اخلاق است که اگر بخواهیم به آن جلوه زیبایی بدهیم، باید به ادب آراسته‌شان کنیم.

بنا بر این حدیث، هنگام راه رفتن در مسیر با اطرافیان گفت‌وگوی بسیار نکنید یا اگر صحبت می‌کنید، کوتاه باشد؛ علت آن است که این صحبت در مسیر رفتن، ما را از خطر‌های اطراف غافل می‌کند. یا برای وقت غذا خوردن، برخی ویژگی‌های اخلاقی سفارش شده است، اما آنچه جزو ادب محسوب ی‌شود، عبارت است از شست‌وشوی دست‌ها قبل از غذا خوردن، اینکه لقمه‌ها را کوچک برداریم، لقمه را زیاد و خوب بجویم و جالب‌تر آنکه در حین غذا خوردن، سعی کنیم به اطرافیان کمتر نگاه کنیم.

ادب دعا

یکی از آداب مهم دینی مربوط‌به دعا کردن می‌شود. دعا کردن از ویژگی‌های اخلاقی است که بار‌ها به آن سفارش شده است. دعا یعنی ارتباط و گفت‌و‌گو با خالق که در آن درخواستی هم مطرح می‌شود. در قرآن به این ارتباط و خواندن پروردگار، امر و توصیه شده است؛ چنان‌که در روایت است: «وای بر کسی که پس از نماز، با خالق گفت‌وگوی شخصی نکند!».

اما دعا آدابی دارد. در سخنی منسوب‌به امام‌صادق (ع) به رعایت ادب دعا تصریح شده است؛ در ادب دعا تأکید می‌شود که متوجه باش با چه کسی سخن می‌گویی (دائم مخاطب را در ذهن تصور کن)، چگونه با او سخن می‌گویی (آیا حالت فیزیکی مناسبی داریم؟) و بدان که چرا با خدای متعال گفت‌و‌گو می‌کنی. این سه ویژگی ادب دعاست؛ یعنی دعا مقوله‌ای جدا و ادب آن، مقوله‌ای دیگر است.

در ادامه حتما بخوانید ادب دینی؛ لازمه رشد و حیات ارتباط‌های ما

اخلاق بدون ادب، ارزش ندارد

نداشتن ادب دینی، باعث نقص در زندگی و نگرانی‌های ما می‌شود، به‌گونه‌ای‌که مدام دچار حسرت می‌شویم. به عبارت دیگر، صرف داشتن و رعایت اخلاق، کافی نیست، بلکه اخلاق باید به ادب آراسته شود تا کارکرد و اثر لازم را داشته باشد؛ برای مثال ما اگر به‌عنوان اخلاق، اهل تهمت و غیبت نباشیم، اما این را به‌گونه‌ای زننده یا نازیبا بروز دهیم، تأثیری ندارد. در مقابل اگر با رعایت ادب دینی، بتوانیم دیگران را هم جذب نکات اخلاقی کنیم، صحیح و موفق عمل کرده‌ایم.

بچه‌ها را مؤدب بار بیاوریم

در آموزه‌های دینی، سفارش شده است فرزندانتان را از کودکی با ادب دینی آشنا کنید؛ چون بدون این ادب حتی باوجود داشتن بالاترین مقامات علمی و اجتماعی، فرد نمی‌تواند علم خود را به دیگران منتقل کند. انتقال علم، رفتاری اخلاقی و از توصیه‌های مؤکد دین است، اما اینکه در این انتقال با چه ادبیات و رفتاری باید عمل کرد، در دایره ادب قرار می‌گیرد. علم بدون ادب، برای مخاطب قابل پذیرش نیست و از آن می‌گذرد.