چلۀ فرهنگ‌بانی

اردیبهشت را می‌توان موسم بزرگداشت فرهنگ و ادب خراسان دانست؛ از این جهت که در آخرین روز‌های فروردین با بزرگداشت عارف فرزانه خراسان «عطار نیشابوری» به استقبال ماه بهشتی سال می‌رویم، پس از این در ۲۵ اردیبهشت‌ماه به تکریم مقام شامخ حکیم ابوالقاسم فردوسی می‌پردازیم و سه روز بعد، منطق و مسلک دانشمند بزرگ دوران‌ها خیام نیشابوری را گرامی می‌داریم. پس حقیقتا اردیبهشت، موسم بزرگداشت فرهنگ و ادب خراسان و بلکه ایران است.

با این حال، این مجال فرصتی برای سخن گفتن با مردم فرهنگ‌دوست و فرهیخته خراسان است تا از ستاره دیگری در این کهکشان هویت‌آفرین بگوییم. حکیم و عارف فرزانه ابوسعید ابوالخیر یکی دیگر از فرزندان خراسان بزرگ که شاید کمتر به او پرداخته شده است.

بوسعید در روز یکشنبه اول ماه محرم سال ۳۵۷ هجری در میهنه متولد شد و در همان‌جا روز پنج‌شنبه چهارم شعبان سال ۴۴۰ هجری زندگی را بدرود گفت تا سرانجام در روز جمعه، او را در همان مهنه به خاک بسپارند. در جایی که بعد‌ها به نام «مشهد مقدس شیخ» به زیارتگاه ابدی ارباب ذوق و حال مشهور شد. علت شهرت او نیز به‌عنوان «ابوسعید ابوالخیر» این است که کنیه پدرش احمد، ابوالخیر بوده است و ابوسعید ابوالخیر یعنی ابوسعیدی که فرزند ابوالخیر است.

بی‌گمان کسانی هستند که بهشت و دوزخ ادیان را باور ندارند و نیز هستند کسانی که از بهشت و دوزخ ادیان تأویل و تفسیری سمبولیک و رمزی ارائه می‌دهند. در این چشم‌انداز که ما اکنون به بهشت و دوزخ می‌نگریم، باور داشتن یا نداشتن بهشت و دوزخ ادیان امری است به آن سوی حیات وانهاده درحالی که بوسعید در کلام و منطق خود متمرکز بر بهشت و دوزخی است در همین جهان که در طول حیات فردی هریک از ما متجلی می‌شود؛ انعکاس اعمالمان، افکارمان و باورهایمان.

به باور بوسعید، اندکی از مردم همه عمر درین دوزخ‌اند و اندکی همه عمر در بهشت و خیل انبوهی میان بهشت و دوزخ در نوسان؛ لحظه‌هایی بهشتی و نیز لحظه‌هایی دوزخی. بوسعید به این نکتۀ ژرف روانی پی برده بود که «بهشت آنجاست که تو نباشی»، یعنی زمان و مکانی که از نفس و خواهش‌های نفسانی خبری نباشد و دوزخ آن‌جاست که نفس و خواهش‌های نفس میدان یابد و «تو» مغلوبِ آن خواهش‌ها باشی. اکنون به پاسداشت این حکمت متعالی و اندیشه عالی، چه خوب است که روزی در تقویم ما به نام روز ملی «ابوسعید ابوالخیر» باشد؛ روزی هرچه بیشتر نزدیک به اردیبهشت هویت‌آفرین ایران اسلامی تا «چله فرهنگ‌بانی» از عطار آغاز، با فردوسی و خیام امتداد و با روز ابوسعید تکمیل شود.