تکتم شریفی‌نژاد | شهرآرانیوز: طی چند سال اخیر که در فضای مجازی با پدیده فراگیری به نام کارشناسان غیررسمی فضای مجازی در هر حوزه‌ای مواجه شده‌ایم، در کنار تمام مشاوره‌های رابطه و نصیحت‌های حقوقی که شنیده‌ایم، این جمله هم زیاد به گوشمان خورده است که «زن هیچ وظیفه‌ای برای انجام‌دادن کار‌های خونه و رسیدگی به شوهر و بچه‌ها نداره؛ اگر این کارها رو می‌کنی، می‌تونی پول زحمتتو از شوهرت بگیری».
اگر این جمله را به صورت اجمالی بررسی کنیم، احتمالاً یاد یکی از احکام شرعی می‌افتیم که زن را در زندگی مشترک موظف به انجام کار‌های خانه نمی‌داند و زن را در صورت رسیدگی به امور خانه و خانواده، طی شرایطی محق دریافت مزد می‌شناسد. اما نکته‌ای که این دو عبارت را از یکدیگر متمایز می‌کند، این است که این شروط شامل چه مواردی بوده و زن در چه صورتی می‌تواند مزد زحماتی را که در خانه کشیده، از مرد دریافت کند؟ آیا این مطالبه برای همه و در هر صورت امکان‌پذیر است؟ برای پاسخ به این سؤالات و تشریح دقیق‌تر این مقوله، با یک وکیل دادگستری و استاد دانشگاه به گفت‌و‌گو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید.
محمد عبداللهی در گفت‌و‌گو با خبرنگار شهرآرانیوز، اجرت‌المثل را چنین تشریح می‌کند: اجرت‌المثل مفهومی برگرفته از فقه و حقوق مدنی ایران است که به زن در دوره زوجیتش اجازه می‌دهد درقبال کار‌هایی که شرعاً بر او واجب نبوده، اما برای همسرش انجام داده، درخواست اجرت کند. این خدمات شامل کار‌هایی مانند آشپزی، نظافت، تربیت و نگهداری از فرزند و رسیدگی به امور خانه می‌شوند، به شرط آنکه زن قصد تبرع نداشته باشد! قصد تبرع نیز در ادبیات حقوقی به این معنا است که زن قصد نداشته باشد کار‌های مذکور را بدون مزد و اجرت انجام دهد. منابع اجرت‌المثل را می‌توان در فقه، قواعدی مانند احترام عمل مسلم، عدم تبرع، و اصل «من استأجر أجیراً فله الأجرة» و در قانون، ماده ۳۳۶ قانون مدنی و ماده ۲۹ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ دانست.
این وکیل دادگستری در ادامه به شرط اصلی مطالبه اجرت‌المثل اشاره کرد و ادامه داد: مهم‌ترین و اساسی‌ترین شرط دریافت اجرت‌المثل، نداشتن قصد تبرع است؛ به طوری که اگر زن از ابتدا نیت داشته باشد که رسیدگی به امور خانه را بدون دریافت هیچ وجهی ارائه دهد، حق مطالبه اجرت‌المثل از او ساقط خواهد شد، اما اگر اعلام کند که همه کارها را با نیت دریافت مزد انجام داده و در دادگاه به صحت این قصد سوگند یاد کند، دادگاه به پرداخت اجرت‌المثل رأی خواهد داد.
عبداللهی درخصوص چگونگی تعیین مبلغ اجرت‌المثل بیان کرد: این مبلغ توسط کارشناس رسمی دادگستری و با توجه به عواملی مانند مدت زندگی مشترک، وضعیت اقتصادی، حجم و نوع کارها، تعداد فرزندان، عرف جامعه و سطح فرهنگی خانواده تعیین می‌شود که نوعی ارزش‌گذاری عرفی به شمار می‌رود.
گاهی اوقات مفهوم اجرت‌المثل و تنصیف اموال با هم اشتباه گرفته می‌شوند؛ این استاد دانشگاه در راستای تشریح و توضیح تفاوت این دو موضوع اظهار کرد: شرط تنصیف، مربوط به مشارکت زن در کسب دارایی‌های مرد است و تنها در صورت درج در سند ازدواج و وقوع طلاق از سوی مرد، اجرا می‌شود و درنهایت منجر به انتقال نیمی از سرمایه و دارایی‌های مرد به زن خواهد شد، اما اجرت‌المثل، یک حق مستقل است که برای زن و بر مبنای خدمات خانگی او در نظر گرفته شده است.
محمد عبداللهی با ذکر این نکته که معمولاً اجرت‌المثل در زمان طلاق مطالبه می‌شود، ادامه داد: با اینکه مطابق قانون، حق مطالبه اجرت‌المثل در هر زمان از زندگی مشترک برای زن وجود دارد، اما این حق هم مانند مهریه، عموماً در زمان طلاق طلب می‌شود. از طرف دیگر، مطالبه اجرت‌المثل از جمله حقوقی است که پس از فوت نیز باقی می‌ماند و از بین نخواهد رفت؛ بنابراین طبق ماده ۸۷۱ قانون مدنی، زن بعد از فوت شوهر نیز می‌تواند مزد زحماتش را از ورثه دریافت کند.