الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ در دهه‌های اخیر، رشد علم و فناوری در حوزه بهداشت و درمان، راهکار‌های مؤثری برای کنترل و پیشگیری بیماری‌های ویروسی ارائه کرده است. یکی از مهم‌ترین این راهکارها، توسعه و بهره برداری از واکسن هاست که می‌تواند نقش کلیدی در کاهش مرگ و میر ایفا کند. اما گاهی نبود آگاهی عمومی، ارائه ضعیف و ناکافی واکسن از مجاری رسمی و نبود نظارت بر سیستم توزیع، فرصت مغتنمی برای سوءاستفاده کنندگان و کلاهبرداران ایجاد می‌کند تا گنجشک رنگ شده را به قیمت بلبل به مردم بفروشند. این وضعیتی است که برای واکسن HPV در جامعه ما ایجاد شده است.
کافی است فضای مجازی را باز کنید و کلیدواژه زگیل تناسلی را جست‌و‌جو کنید تا با انبوهی از صفحاتی که خود را متخصص از کشور‌های اروپایی و امریکایی معرفی می‌کنند روبه رو شوید که با روش‌های مختلف تبلیغاتی به هراس عمومی از زگیل تناسلی دامن می‌زنند و شما را به این ترغیب می‌کنند که برای در امان ماندن از آن‌ها واکسن بخرید، آن هم با رقم‌های نجومی.
در این مطلب که با همراهی دکتر علی‌محمد حسین پور، مسئول پیشگیری از بیماری‌های آمیزشی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد و دکتر عطیه منصوری متخصص زنان و زایمان تهیه شده است، به واکسن HPV که در بین مردم به واکسن گارداسیل شناخته می‌شود نگاهی انداخته‌ایم و به رایج‌ترین سؤالات دراین باره پاسخ داده‌ایم.
دو نوع زگیل وجود دارد؛ زگیل جلدی و زگیل تناسلی. زگیل جلدی همان زگیل‌هایی هستند که در دست یا پای بعضی افراد دیده می‌شوند و شامل دویست نوع هستند، اما زگیل تناسلی نوع متفاوتی از زگیل است که عامل آن انواع مختلفی از ویروس به نام پاپیلومای انسانی یا HPV هستند. چهل نوع از این ویروس شناخته شده است که کمتر از نیمی از آن‌ها کم خطر و بیشتر از نیمی از آن‌ها پرخطر هستند.
این ویروس از طریق تماس پوست با پوست در روابط جنسی منتقل می‌شود و می‌تواند دهان، گلو، اندام تناسلی، مقعد، واژن و حتی داخل روده را در آقایان و خانم‌ها درگیر کند. این ویروس درمان قطعی پزشکی ندارد، اما در ۹۰ درصد موارد در فرایندی شش ماهه، یک ساله و دو ساله سیستم ایمنی بدن آن را از بدن خارج می‌کند.
انواع پرخطر این ویروس از جمله زیرگونه‌های ۱۶ و ۱۸ و ۳۱ و ۳۵ می‌توانند منجر به سرطان دهانه رحم، مقعد و گلو شوند. از این تعداد دو زیرگونه ۱۶ و ۱۸ خطرناک ترند و عامل ۷۰ درصد از موارد ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند. زیرگونه ۱۶ در بیش از یک سوم موارد اگر کنترل نشود، ممکن است به سرطان دهانه رحم منجر شود. دو زیرگونه ۱۶ و ۱۸ می‌توانند بین ۸ تا ۱۵ سال در بدن به صورت نهفته باقی بمانند.
تاکنون گفته می‌شد ابتلا به این ویروس صرفا از طریق مقاربتی است. ولی اخیرا مقالاتی منتشر شده‌اند که می‌گویند ویروس HPV از طریق تماس با وسایل آلوده در سطح زخمی نیز ممکن است منتقل شود ولی هنوز این مسئله به صورت قطعی در متون پزشکی درج نشده است. در هرحال امکان انتقال غیرجنسی آن کمتر از ۱۰ درصد است که در همان موارد نیز از طرقی مرتبط با مسائل جنسی اتفاق می‌افتد، برای نمونه از طریق وسیله‌ای که با ناحیه جنسی تماس داشته باشد.
مثلا سری دستگاه لیزر مو‌های زائد اگر آلوده به ویروس باشد و بلافاصله برای فرد دیگری استفاده شود ممکن است ویروس را انتقال دهد. این دستگاه‌ها باید استریلیزه و ضدعفونی شوند، سری آن‌ها پوشانده یا از سری‌های شخصی برای آن‌ها استفاده شود. در دستگاه‌های لیزر تماسی نیز که سری دستگاه با پلاستیک پوشانده می‌شود غلتاندن روی پوست در فرد آلوده ممکن است موجب انتشار ویروس به دیگر نواحی تناسلی خود وی شود. مثال دیگر تیغ آلوده‌ای است که بلافاصله از سوی فرد دیگری در نواحی تناسلی به کار رود؛ بنابراین در این موارد مسئله زمانی مطرح است. وسایل شخصی مانند حوله این ویروس را انتقال نمی‌دهند، مگر اینکه بلافاصله و در ناحیه تناسلی استفاده شوند.
اولین واکسن HPV در سال ۲۰۰۶ با نام تجاری گارداسیل تولید و عرضه شد. دومین واکسن HPV نیز در سال ۲۰۰۷ با نام تجاری سرواریکس وارد بازار شد. واکسن پاپیلوگارد در سال ۲۰۱۹ وارد بازار ایران شد. تا مارس ۲۰۱۷، ۷۱ کشور آن را در برنامه واکسیناسیون معمول برای دختران و یازده کشور برای پسران گنجاندند. جدیدترین انواع این واکسن علیه حدود ۹ نوع از خطرناک‌ترین‌های ویروس HPV طراحی شده و توانسته است اثربخشی زیادی در کاهش ابتلا به زگیل‌های تناسلی و پیشگیری از سرطان‌های مرتبط داشته باشد.
اگر قبل از ۹ سالگی واکسن تزریق شود، دو دز به فاصله شش ماه کافی است. ولی بعد از پانزده سالگی سه دز لازم است (به فاصله دو و شش ماه) تا چهل وشش سالگی هم می‌توان واکسن را دریافت کرد که البته تأثیرش خیلی کمتر است.
سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می‌کند واکسن HPV در برنامه واکسیناسیون کشور‌ها گنجانده شود و کودکان دختر و پسر در سنین ۹ تا ۱۳ سال قبل از شروع فعالیت جنسی، واکسن را دریافت کنند. این استراتژی باعث می‌شود افراد در برابر ابتلای اولیه مصون شوند و اثربخشی واکسن به حداکثر برسد.
در سنین بزرگ تر، برای افراد پرخطر یا کسانی که واکسن نزده‌اند، نیز امکان پذیر است ولی اثربخشی آن در مقایسه با سنین پایین‌تر کمتر است. واکسیناسیون در افراد آلوده تأثیری نخواهد داشت ولی از احتمال ابتلا به سایر انواع ویروس اچ پی وی که به آن مبتلا نشده‌اند پیشگیری می‌کند. افزایش تعداد افرادی که در برابر این ویروس واکسینه شده‌اند، نرخ شیوع آن را به طور کلی در یک جامعه کاهش می‌دهد.
واکسیناسیون علیه HPV اکنون در بیش از ۱۴۰ کشور جهان انجام می‌شود. این کار منجر به کاهش قابل توجه موارد ابتلا به سرطان‌های مرتبط شده است. در منطقه مدیترانه شرقی که ایران جزو آن محسوب می‌شود، کشور‌های لیبی، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده، واکسیناسیون علیه بیماری HPV را برای کل گروه‌های هدف یا جمعیت پرخطر بیماری آغاز کرده‌اند. موارد زیر نیز مثال‌هایی از کشور‌هایی هستند که تزریق واکسن را به صورت رایگان برای دختران و پسران در سنین مناسب در برنامه ملی واکسیناسیون خود دارند:
استرالیا، بریتانیا (انگلستان)، کانادا (در بیشتر استان ها)، فرانسه، آلمان، ایالات متحده آمریکا (اجرا در قالب برنامه‌های حمایتی و تحت پوشش بیمه‌های سلامت و در برخی برنامه‌های رایگان در مدارس یا مناطق محروم)، هلند، بلژیک، ایسلند، مالزی (اجرا در برخی برنامه‌های ملی به صورت رایگان یا با هزینه کم)، سنگاپور (اجرای برنامه واکسیناسیون رایگان برای گروه‌های هدف، شامل دختران نوجوان)، چین (در برخی مناطق، اجرای برنامه‌های حمایتی و رایگان برای گروه‌های سودمند)
در کشور ما واکسن HPV جزو برنامه واکسیناسیون ملی نیست. با این حال این واکسن از سوی دولت برای افرادی که سیستم ایمنی آن‌ها نقص دارد تزریق می‌شود مانند افرادی که HIV مثبت هستند یا نوزادانی که با نقص ایمنی متولد می‌شوند. متخصصان از دیدگاه علمی می‌گویند این واکسن باید در برنامه واکسیناسیون ملی قرار بگیرد. معاون بهداشت وزارت بهداشت نیز به تازگی با اعلام اینکه واکسن دوظرفیتی HPV حاوی زیرگونه‌های ۱۶ و ۱۸ این ویروس در داخل کشور تولید شده، گفته است که بررسی‌های علمی و جمع آوری داده‌ها برای گنجاندن واکسن HPV در برنامه ایمن سازی ملی آغاز شده است.
برخی فکر می‌کنند واکسن HPV از تبخال تناسلی هم جلوگیری می‌کند. در حالی که این واکسن فقط از ابتلا به زگیل تناسلی آن هم فقط از ۹ زیرگونه آن (در صورتی که واکسن ۹ ظرفیتی استفاده شود) پیشگیری می‌کند. برای پیشگیری از ابتلا به HPV رعایت موارد زیر ضرورت دارد:
با اینکه گفته می‌شود سرطان دهانه رحم در دنیا چهارمین سرطان شایع در خانم هاست، در کشور ما جزو ۱۰ سرطان شایع زنان نیست. البته اگر سهل انگاری در پیشگیری از انتقال ویروس صورت بگیرد ممکن است در آینده مشکل ساز شود. کمبود واکسن در ایران به بازار سیاه آن به ویژه در فضای مجازی دامن زده است.
بازاری که هیچ نظارتی بر آن نیست و واکسن‌های قاچاق با قیمت‌هایی تا ۲۵ میلیون تومان در آن فروخته می‌شوند. اغلب این واکسن‌ها بدون تأییدیه‌های استاندارد و کنترل‌های کیفی لازم به فروش می‌رسند که ممکن است خطرات جدی برای سلامت مصرف کنندگان داشته باشند.
چراکه نگهداری این واکسن شیوه نامه‌های خاصی دارد که اگر رعایت نشود به فاسد شدن واکسن منجر می‌شود؛ بنابراین باید در داروخانه‌های معتبر دنبال این واکسن بگردید. در هفته اخیر واکسن ۹ ظرفیتی با قیمت دولتی (۱۰ میلیون تومان) در برخی داروخانه‌های مشهد توزیع شده است. برای اطلاع از داروخانه‌های توزیع کننده با تلفن ۱۹۰ تماس بگیرید.